Çin mitolojisinde ve popüler kültüründe sıklıkla yer alan “ejderha” simgesi, Çin’in kültürel bağlamında okunması ve tartışılması en zor ve karışık simgelerden biridir. Ejderhanın Çin kültürüne olan etkisi o kadar büyük ki; Çince, Çin kozmolojisine ve geleneksel festivallere kadar yansımıştır. Hatta gökyüzü-ejderha-hükümdar ilişkisine yakından bakıldığında, ejderha simgesine tanrısallık atfeldiği görülmektedir. Ejderha simgesine o kadar derinlik atfedilmiştir ki, bu simge sadece doğuda kalmayıp batı kültürünü de derinden etkilemiştir. Ejderha yılına gireceğimiz bu sene, ejderhanın kültürel anlamını bilerek girmek her şeyi daha anlamlı kılabilir.

Doğu ve Batı Kültüründe  Ejderha Tasviri

Doğu-batı ejderhası arasında büyük bir kafa karışıklığı mevcuttur. Kaynaklarda ejderhanın batı kültürüne doğudan geldiği yazılmıştır. Fakat hem tasvir olarak, hem de kültürel bağlamında arada çok büyük farklılıklar vardır.

Çin kültüründeki ejderha tasviri dokuz hayvanın karışımından oluşmuştur. Yılanımsı ve pullu bir vücuda sahip olmakla beraber, geyik boynuzuna benzeyen boynuzları, öküz kulağına benzer kulakları, dört ayağı ve pençesi vardır. Burada ejderhanın benzetildiği hayvanların hepsi Çin kültüründe oldukça önemli yere sahip olan hayvanlardan sadece bir kaçıdır. Tasvir olarak batı kültüründeki ejderhadan ayrılan temel özelliği ise, batı kültüründeki ejderhanın kanatları vardır ve yarasa derisi görünümüne sahip bir gövdesi vardır.

Kültürel olarak en temel fark ise; doğu kültüründeki ejderha bolluk bereket getiren, yaratma gücü olan, koruyucu özelliği olan en önemli varlık hatta totemdir. Batı kültüründeki ejderha ise kötü huylu, zarar veren, açgözlü bir varlıktır. Örneğin, Rönesans Döneminin ünlü ressamlarından Floransalı Paolo Uccello, bir tablosunda Orta Çağ’da geçen “Altın Efsane”sini konu almıştır. Efsaneye konu olan ejderha, bebekleri ve çocukları yiyen oldukça kötü, zalim ve çirkin bir varlıktır.

 

Gökyüzü-Ejderha-İmparator İlişkisi

Ejderha simgesinin bolluk bereket anlamının temelinde, Antik Çin toplumunun yağmuru ve suyu totem olarak kabul etmesi yatar. En eski tarım toplumlarından biri olan Çin, her yılın şubat ayının ikinci gününde, ejderhaların bir inciyle (Çin kültüründe gök gürültüsünü temsil etmektedir) gök yüzünde oynadıklarına inanmışlardır. Gök gürültüsünün ardından başlayan yağmurun da onlara tarlalarda çalışma vaktinin geldiğine işaret ettiğini düşünmüşlerdir. Yılın bu zamanında ekime başlayıp topraklarından daha fazla hasat elde ettiklerini fark ettiklerinde, ejderha simgesi onlara büyük bir güven hissi de vermiştir.

Çin kültüründe bir çok farklı ejderha vardır ve her birinin işlevi de farklıdır. Çin mitolojisinde hayat veren, yağmur ve yeryüzü sularıyla ilişkilendirilen, koruma görevi verilmiş dört temel ejderha vardır. Yağmuru bereketli topraklara getirenin “神龙shén lóng” ruh ejderhaları olduğuna inanılırdı. Nehirlere ve yeryüzündeki diğer sulara hükmeden ise“地龙dì lóng ”yeryüzü ejderhalarıydı. Yeniden hayat ve huzur veren ejderhalara ise “天龙tiān lóng”gök ejderhaları denirdi. Bolluk, bereket, hazineleri koruyan ejderhalara ise“富藏龙fù cáng lóng” bereket ejderhaları denirdi. 

Çin felsefesinde sıklıkla kullanılan “天人合一tiān rén hé yī (Gökyüzü ve insanın birlikteliği-uyumu)” inanışındaki gökyüzü ve insan arasındaki ilişkiyi ejderhaların sağladığı düşünülmektedir. Bazı anlatımlarda ise “gökyüzü” yerine “cennet” kullanılmıştır. İnsanoğlu ve cennet arasında aracı olan, bereket, koruyuculuk, yaratma gücü gibi faktörleri tarihsel süreçte kendinde toplayan ejderha simgesi, Han Hanedanlığı ile birlikte “Göğün Oğlu İmparator”un da simgesi olmuştur. İmparatorun ejderhanın oğlu olduğu düşüncesiyle birlikte, Çinlilerin ejderhaların bir sonraki kuşağı olması inancı da yavaş yavaş bu şekilde oluşmuştur.

Çincede “Ejderha” Simgesinin Yansımaları

Bir kültürde söz konusu olan simgenin ne kadar içselleştiği, o kültürün diline ne kadar yansıdığı ile doğru orantılıdır. Çincede içinde ejderha geçen birçok birleşik kelime, söz öbeği ve deyim mevcuttur. Çoğununun anlamı da ejderha simgesinin kültürel anlamıyla paralellik göstermektedir. Bu konuya gösterilebilecek en güzel örnek “Ejderhaya göz çizmek(kondurmak)画龙点睛huà lóng diǎn jīng” deyimidir. Kelimeleri teker teker incelediğimizde: “ 画” resim, “龙” ejderha, “点” çizmek, “睛” göz demektir.

Çok eski bir efsaneye dayanan deyimin hikayesi, sanki ejderhalar ile ilgili bütün kültürel birikimi kendinde toplar niteliktedir. Zamanın en ünlü ressamı dört tane ejderha çizmiştir. Bu dört ejderha o kadar gerçekçi çizilmiştir ki görenleri kendine hayran bırakmaktadır. Ejderhaların tek eksiği gözlerinin olmamasıdır. Bunu ressama sorduklarında ise ressam şöyle cevaplar: “Eğer gözlerini çizersem uçmaya başlarlar.” İnsanlar bu durumu hiç inandırıcı bulmamış, üstüne birde dalga geçmişlerdir. Israrlara dayanamayan ressam, bir tanesinin gözünü çizmeyi kabul eder ve ejderhanın gözünün içine bir nokta konduruverir. Bir anda önce büyük bir gök gürültüsü duyulur, bardaktan boşalırcasına yağmur yağmaya başlar ve şimşekler çakar. Gözü çizilen ejderha resimden ayrılıp gökyüzüne doğru uçmaya başlar. Göz bebekleri olmayan diğer üç ejderha ise hala resimdedir.

Bu deyim Çince de çok sık kullanılmaktadır. Üstüne çok fazla makale yazılmış, farklı şekillerde okuması yapılmıştır. Popüler kültürde de yer yer ironi olarak, yer yer  gerçek anlamında kullanılmaktadır. Devlet adamları ve politikacılar da bu deyimi konuşmalarında sıkça kullanmaktadırlar. Deyimde geçen dört ejderha Çin mitolojisindeki dört temel ejderha olduğu düşünülmektedir. Gözü çizildiği anda gök gürleyip yağmur yağmasının ardından canlanması da bu ihtimali oldukça güçlendirmiştir. Deyimin anlamı ise yapılan bir konuşmaya veya yazılı esere bir iki kısa cümle ekleyerek anlamı belirginleştirmek, vurgulamak anlamına gelmektedir. Bazı dilbilimcilere göre bu deyimin ikinci anlamı, yapılan bir konuşmaya veya yazılı esere bir iki kısa cümle ekleyip o yazıyı mükemmelleştirmek, nokta atışı yapmaktır. Bu noktada ejderha simgesinin kültürel boyutunu da düşündüğümüzde, “mükemmelliştirme” kelimesinin  anlamının çok doyurucu olduğunu ve “nokta atışı” yapmanın en hoş anlatımı olduğunu düşünebiliriz.

Ejderha Çin kültürünü derinden etkileyen ve beş bin yıllık tarihsel süreçte önemini ilk günkü gibi koruyan nadir simgelerden biridir. Öyle ki, aileler çocukları güçlü, şanslı bir hayat sürsün diye çocuklarına içinde “Ejderha龙lóng” kelimesinin geçtiği isimler vermektedir. Hatta Ejderha Yılı’da Çin’de doğumların en çok olduğu yıldır. Her kültürde toplumu ve kültürü derinden etkileyen simgeler bulunmaktadır. Fakat tanrısal güç verilen simgeler bir o kadar azdır. Çin kültüründe halkı bu kadar derinden etkileyen, düşünce ve sosyolojik yapısına yön veren bu simge ise ejderhadır.
 

Kaynakça-参考文献

[1]                      李丽.中国传统龙文化中的人文精神[J].濮阳职业技术学院学报, 2008(01):117-119.

[2]                      王永宽.中国龙文化的宏观考察[J].洛阳师范学院学报, 2013,32(01):69-74.

[3]                      钱其琛.深刻开掘和研究龙文化的精神内涵[J].科技智囊, 2007(10):14-15.

[4]                      北京语言学院编.成语故事选[M].华语教学出版社, 1989.

[5]                      商务印书馆辞书研究中心.新华成语词典（第2版）[M].商务印书馆, 2015.

[6]                      Anne Birrell.Chinese Myths:Legendary Past Series[M].University of Texas Press,2000.

[7]                      Wolfram Eberhard.Çin Simgeleri Sözlüğü[M].Kabalcı Yayınevi,2000.

[8]                      Wolfram Eberhard.Folktales of China.University of Chicago Press,1965.

[9]                      https://www.paolouccello.org/the-complete-works.html?pageno=3