Tarihçi ve film yapımcısı Michael Krause BBC'ye ‘Tesla'yı yalnızca elektriğin veya dünya çapındaki iletişimin babası olarak görmüyorum. Fikirleri zamanın ilerisindeydi. O, insanlığın evrimine katkıda bulunmuş vizyoner biriydi’ diyor.
Tesla, 1890'ların sonlarında, yeni icat ettiği transformatörü tanıtmak için elinde parlayan tüplerle New York'taki Columbia College sahnesinde dolaşırken dünya hala karanlıktaydı.
Tarihçi Iwan Rhys Morus, Nikola Tesla hakkındaki kitabında ‘Elektrik o günlerde, geleceğin bir ürünüydü ve çoğu insan nasıl çalıştığını görmek için sergilendiği yerleri ziyaret etmek zorundaydı’ diyor.
Ama bu yakında değişecekti.
PARLAK IŞIKLAR
Nikola Tesla 1856'da Avusturya İmparatorluğu'nda, şu an Hırvatistan sınırları içinde bulunan Smiljan'da doğdu.
Buradan Yeni Dünya metropolünün parlak ışıkları için ayrıldığında henüz genç bir adamdı. New York'a, ünlü mucit ve iş insanı Thomas Edison'un yanında çalışmak için 1884 yılında gitti. Krause, ‘Eski bir dünyadan gelerek modern zamanların kahramanlarından biri oldu’ diyor.
Diğer bir biyografi yazarı Inez Whitaker Hunt'a göre, elektrik ve makine mühendisi (ve fütürist) Tesla, Amerika topraklarına ayak bastığında cebinde yalnızca birkaç sent ve bir uçan makine hesabı vardı. Ancak Tesla'yı ünlü yapan uçan makine olmayacaktı. Yıllardır alternatif akım motorları üzerinde çalışıyordu.
ABD’ye tam da doğru zamanda gelmişti. Dünya gelişiyordu ve daha fazla enerjiye ihtiyaç vardı. Bu nedenle elektriği güç makinelerine ulaştırarak ışıkları yakmanın en etkili yolunu bulmak için bir yarış başlamıştı.
EDİSON'LA AYRILDILAR
BBC’ye konuşan Morus, ‘Elektrik iletiminde birbiriyle yarışan iki sistem vardı’ diyor. Amerikalı bir girişimci ve mühendis olan George Westinghouse ile Tesla'nın patronu Thomas Edison arasında, elektrik iletimi için alternatif akımın (AC) mı yoksa doğru akımın (DC) mı kullanılacağını belirlemek için doğan bir savaş vardı.
Thomas Edison'un şirketi, tek bir voltajda yalnızca tek yönde ve kısa mesafelerde akan doğru akıma yatırım yapıyordu. Ancak alternatif akım birden fazla yönde akar, daha uzun mesafelere ulaşabilir, gerilimler yükseltilebilir veya azaltılabilir. Daha uzağa gidebildiği için gücü daha fazla yere taşıyabilir.
Tesla’nın biyografisini yazan araştırmacılardan Mark Cypher, BBC Witness isimli tarih podcastine ‘Bu, at arabasını jet uçağıyla karşılaştırmak gibi bir şey’ diyor.
Tesla New York'a cebinde bir 'jet uçağı'yla geldi. Avrupa'da hali hazırda AC ile ilgili deneyler yapıyordu ve 1883'te ilk indüksiyon motorunu bir araya getirmişti.
Ancak Edison, doğru akım iletimi konusunda ısrar etti ve ikisi ayrıldı. Aradan çok geçmeden Westinghouse, Tesla'nın alternatif akım trafoları ve motorları sisteminin patent haklarını satın aldı.
Tesla'nın tasarımı, enerjiyi uzun mesafelere, uygun maliyetli bir şekilde iletebildi ve bugün hala kullanılıyor. Belgrad'daki Nikola Tesla Müzesi’nin küratörü Ivana Zoriç BBC'ye ‘Hala alternatif akım kullanıyoruz, elektrik enerjisinin üretim ve nakliye süreci hala Tesla'nın fikirlerine dayanıyor’ diyor.
Gerçekten de, elektrik enerjisi üretimi, iletimi ve dağıtımı için hala önde gelen yöntem Tesla'nın sistemi ve günümüzün elektrikli cihazlarının çoğu onun icatlarından birine dayanıyor.
Zoriç, ‘İndüksiyon motorları o zaman için yenilikçiydi ama bugün hala endüstride ve birçok ev aletinde, hatta elektrikli arabalarda kullanılıyor’ diyor.
ŞOVMEN TESLA
Tesla 1891’de, Tesla bobinini icat etti. Bu, elektriği kablosuz olarak iletmeye yarıyordu. Bugün hala radyo ve televizyon dahil elektronik cihazlarda kullanılıyor. İki yıl sonra Tesla ve Westinghouse, Avrupa'nın Amerika'yı keşfinin 400. yıl dönümünü kutlayan Chicago'daki sergiyi aydınlatmaktan sorumluydu. O gün, Tesla bir yıldıza dönüştü.
Zoriç, ‘İnsanlar icadının ne kadar güçlü olduğunu anlayınca Tesla’ya Niagara Şelalesi'nde bir elektrik santrali kurma işi verildi’ diyor.
Tesla, dünyanın ilk hidroelektrik santralini inşa edecekti ve onu inşa etmek için kullanılan on üç patentten dokuzuna sahipti. Morus, ‘İnsanlar muhteşem Tesla'nın kim olduğunu biliyordu ve o da bunu kullandı’ diye anlatıyor.
Tesla kısa sürede kendi laboratuvarını kurdu ve kablosuz iletişim ile enerji iletimi alanında deneyler yapmaya başladı. Morus usta bir şovmenlikle kapılarını halka da açtığını anlatıyor: ‘Kablosuz dünya ve bedava enerji konusundaki benzersiz vizyonunu; bu geleceği sunabilecek kişi olarak da kendini satmaya çalışıyordu.’
KABLOSUZ GELECEK
Tesla kablosuz sinyal iletimini denemeye başladığında dünya mesajları kablolarla ulaştırıyordu. En büyük hedefi dünya çapında iletişim sağlamaktı. Herkesin, her yerde erişebileceği, küresel video ve ses iletişimini mümkün kılacak bir kablosuz sistem üzerine çalışıyordu.
Ama ona 1890’ların başından beri bütçe sağlayan Amerikalı J.P. Morgan desteğini geri çekti. Klause, ‘Ne yazık ki, en büyük hayali gerçekleşmedi, ne kendisi ne de teknoloji o noktadaydı‘ diyor.
Tesla, çeşitli başka projeler üzerinde çalışmaya devam etti, ancak çoğu zaman fonu yoktu. Bilim ve mühendisliğin birçok insanı içeren bir işbirliğine dayandığını anlayamadığı için fikirlerinin çoğu sadece notlarda kaldı.
Morus’a göre, ‘Tesla önemli bir hata yaptı’.
‘Gerçekten de elektriğin geleceğine ulaşabilecek tek kişinin kendisi olduğunu düşündü. Başka kimseyle işbirliği yapmak ve çalışmakla ilgilenmedi.’
Zamanla hakkında ‘diğer gezegenlerle iletişim kurma’ gibi spekülasyonlar çıkan, bu nedenle eleştirilen, mikrop fobisi olan değişik bir adam olarak ünlendi.
MÜZESİ BELGRAD'DA
Tesla 1943 yılında New York’ta, hayatının son 10 yılını geçirdiği otel odasında öldü. Zoric, ‘1951 yılında, Tesla’nın eşyaları yeğeninin çabalarıyla Sırbistan’ın başkenti Belgrad'a gönderildi’ diyor.
Onun keşiflerinin, planlarının, çizimlerinin ve fotoğraflarının olduğu Nikola Tesla Müzesi dört yıl sonra burada açıldı. 1956’da manyetik alanların gücünü ölçmek için kullanılan birime Tesla adı verildi.
Sırbistan ve Hırvatistan’da Tesla’nın fotoğrafı paralara basıldı; ismi okul, sokak, havaalanlarına verildi. Yenilikçi otomobil üretmek için yola çıkan Tesla şirketi onun adını aldı ve 2018’de SpaceX Tesla keşif aracını Mars’a gönderdi.
Fakat Tesla’nın gelecek hakkındaki düşünceleri bugün ne olurdu?
(BBC Türkçe)
