Emeklilik yaş hadlerinden indirim yapılması alternatifinde, emeklilikte yaş koşulunun tamamen kaldırılması yerine, yine yaş şartı korunmakla birlikte, bu yaşlardan belirli kurallar çerçevesinde indirim yapılması öngörülüyor. Bu konuda geliştirilen iki öneri var. Birincisinde, statülere göre geçici maddelerde yer alan emeklilik yaş hadlerinden, kadınlar için üç, erkekler için beş yaş indirim yapılması (Bu indirimler rakamsal olarak farklılaştırılabileceği gibi, erkek ve kadın için eşit yaş şeklinde de uygulanabilir), ikincisinde ise statülere göre geçici maddelerde yer alan emeklilik yaş hadleri kademelendirme yerine, kadın ve erkek için daha makul olmak üzere tek yaş olarak yeniden belirlenmesi öngörülüyor.
1. Kademelendirme süreçlerinde yer alan emeklilik yaş hadlerinden kadın için üç, erkek için beş yaş indirim yapılması
Bu alternatifi statü bazında açıklarsak,
- SSK’liler için 506/Geçici 81. maddenin (B) bendinde yer alan, kademeli yaşlar kadın için 40’tan 56’ya, erkek için 44’ten 58’e kadar kademelendiriliyor. Bu yaşlardan kadın için üç, erkek için beş yaş indirim yapılarak, kademeli yaşlar kadın için 37’den, 53’e, erkek için 39’dan 53’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir. Maddenin (C) bendi yani ileri yaştaki sigortalılar için yaşlar, kadın için 50’den 58’e, erkek için 55’ten 60’a kadar kademelendiriliyor. Bu yaşlardan kadın için üç, erkek için beş yaş indirim yapılarak, kadında 47’den 55’e, erkekte 50’den 55’e kadar indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
- Tarım SSK’liler için daha önce emeklilik koşulları arasında yaş şartı bulunmayan tarım SSK sigortalıları için emeklilik yaşları, kadın için 40’tan 54’e, erkek için 44’ten 58’e kadar kademelendirilmiş. Bu yaşlardan kadın için üç, erkek için beş yaş indirim yapılarak, kadın için 37’den 51’e, erkek için 39’dan 53’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
- Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 ikinci fıkrası kapsamında olanlar için emeklilik yaşları, kadın için 40’tan 55’e, erkek için 44’ten 58’e kadar kademelendirilmiş. Bu yaşlardan, kadın için üç, erkek için beş yaş indirim yapılarak, kadın için 37’den, 52’ye, erkek için 39’dan 53’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
- Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 üçüncü fıkrası kapsamında olanlar için emeklilik yaşları, kadın için 51’den 56’ya, erkek için 56’dan 58’e kadar kademelendirilmiş. Bu yaşlardan, kadın için üç erkek için beş yaş indirim yapılarak, kadın için 48’den 53’e, erkek için 51’den 53’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
- Devlet memurları için kadında 41’den 55’e, erkek için 45’ten 56’ya kadar kademelendirilen yaşlardan, kadın için üç erkek için beş yaş indirim yapılarak, kadın için 38’den 52’ye, erkek için 40’tan 51’e indirilerek yeni emeklilik yaşları belirlenebilir.
2. Statülere göre kadın ve erkek için daha makul emeklilik yaşlarının tespit edilmesi
EYT’liler için yaş şartı olmaksızın emeklilik hakkı hiçbir şekilde verilmeyecek ise o halde tüm statüler için ülke çalışma koşullarına daha uygun emeklilik yaşları belirlenebilir. Kadın ve erkek sigortalılar için statüler bazında yeniden belirlenen ve kademeli olmayan emeklilik yaşları aşağıda gösterilmiştir:
- SSK’liler için kadın ise 45, erkek ise 50 yaş, 25 yıldan beri sigortalı olma ve en az 5 bin gün veya kadın ise 50, erkek ise 55 yaş, 15 yıldan beri sigortalı olma ve en az 3 bin 600 gün.
- Tarım SSK’liler için yaş şartı kaldırılarak emeklilik için 15 yıllık sigortalılık süresi ve en az 3 bin 600 gün.
- Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 ikinci fıkrası kapsamında olanlardan, kadın ise 48, erkek ise 50 yaş, kadında 20, erkekte 25 tam yıl hizmet süresi.
- Tarım sigortalıları dahil Bağ-Kur’lular için 1479 sayılı kanunun GM/10 üçüncü fıkrası kapsamında olanlardan, kadında 50, erkekte 55 yaş ve 15 tam yıl.
- Devlet memurları için kadın ise 48, erkek ise 50 yaş ve kadında 20, erkekte 25 tam yıl hizmet süresi.
İNDİRİMLİ MAAŞ ÖDEME YÖNTEMLERİ
EYT çalışmaları içinde yer aldığı belirtilen alternatiflerden biri de emeklilik yaş koşulu dışında diğer süre ve gün koşulu yerine getirilmiş olmak kaydıyla, yapılacak yasal düzenlemenin yürürlüğe girmesinin ardından bu sigortalılara aylık bağlamak. Ancak bu aylıktan, yaş koşulu yerine gelene kadar belirli oranda indirim yapmak. Emeklilik yaşına ulaşıldığında, aylıktan yapılan indirime son vermek. Bu öneride alternatifler çoğaltılabilir. Emeklilik yaşı tamamlanana kadar emekli aylığına uygulanacak indirimin,
- Tek oran şeklinde uygulanması. Örneğin yüzde 2 veya yüzde 5 gibi,
- Yüksek orandan başlamak üzere, emeklilik yaşının tamamlanmasına kalan süreye göre her yıl oranın azaltılması. Örneğin emeklilik yaşına üç yıl kalan sigortalının, 3. yılda aylığından yüzde 5, ikinci yılda yüzde 3, son yıl yüzde 2 oranında indirim yapılması gibi,
- Statülere göre kademeli yaşlara ilişkin geçici maddelerde, her kademeye göre indirim oranının ayrı olarak belirlenmesi şeklinde alternatifler çoğaltılabilir.
Diğer taraftan bu alternatifi, mevcut aylık bağlama sistemleri ve en düşük emekli aylığı uygulamasıyla birlikte değerlendirmek daha sağlıklı olur.
Bağ-Kur ve SSK sigortalıları açısından, EYT’lilerin sigortalılıkları 8 Eylül 1999 öncesi başladığı için bunların yasal düzenleme sonrası aylık hesaplamaları mutlaka karma sisteme yani üçlü (Gösterge+4447+5510) sisteme göre yapılacak. Devlet memurları için aylık hesabında 5434 sayılı kanun hükümleri uygulanacak.
SSK ve Bağ-Kur sigortalılarına 2008 Ekim sonrası bağlanan aylık tutarları çok düşük olduğundan, bu durumu biraz düzeltmek adına en son yapılan düzenleme ile en düşük emekli maaşı 3 bin 500 TL olarak belirlendi. En düşük emekli aylığını ödemede kural şu: Sigortalının kendi aylığı SGK ödemeler sisteminde bulunuyor. Aylık tutarı arttığında veya azaldığında, düzeltme işlemi sistemde kayıtlı aylık üzerinde yapılıyor. Aylığın sigortalıya ödenmek üzere bankaya gönderilmesinde en düşük emekli maaşı ile karşılaştırılıyor. Yani alt sınır kontrolü yapılıyor. Sigortalının aylık tutarı 3 bin 500 TL’den düşük ise sigortalıya bu tutar ödeniyor.
Diyelim ki hükümet, alternatifler arasında emeklilik yaşının tamamlanmasına kadar emekli aylıklarından indirim yapılması modeline karar verdi ve aylıklardan örneğin ‘yüzde 5 oranında kesinti yapılsın’ dedi. EYT’liye emekli aylığı indirimli olarak hesaplandı ve SGK sistemine sigortalının indirim uygulanan aylığı ‘kendi aylığı’ olarak yüklendi. Sıra bu aylığın ödenmesine geldiğinde indirimli aylık tutarı, en düşük emekli aylığı olan 3 bin 500 TL ile karşılaştırılacak. Karşılaştırma sonucunda indirimli aylığın 3 bin 500 TL’nin altında olması durumunda bankaya emekli adına 3 bin 500 TL’nin gönderilmesi gerekiyor.
Genel olarak primleri asgari ücret üzerinden ödenen ve aylık bağlama işlemleri karma sistemlere göre yapılan sigortalılara çok düşük tutarlarda aylık bağlandığı biliniyor. SSK ve Bağ-Kur sigortalıları açısından bu aylıklar Tablo 9’da gösterilmiştir.
Buna göre, genellikle asgari kazanç üzerinden çalışan EYT’lilere indirimli bağlanacak aylık tutarları, her halükârda en düşük emekli maaşı olan 3 bin 500 TL’nin altında olacak. Bu durumda ilk soru: ‘Hükümet bu indirimi sigortalıların gerçek aylıkları üzerinden mi yoksa 3 bin 500 TL olan alt sınır aylığı üzerinden mi yapacak?’ Eğer sigortalının kendi aylığı üzerinden yapacaksa bu durum EYT’lilerin büyük bölümü için hiç sorun olmayacak. Onlar indirimin farkında bile olmayıp alt sınır aylığını almaya devam edecekler. Ancak aylıklardan yapılan indirim, bağlanan aylık yerine ödenen aylık (alt sınır aylığı) üzerinden yapılacaksa (ki büyük ihtimalle maliyetler yönünden böyle bir çalışma yapılıyor olsa gerek) en düşük emekli aylığı da etkisini kaybedecek demektir.
Bu durumda, emekli aylık tutarlarının düşük hesaplanması nedeniyle alt sınır aylığı uygulanan ülkemizde, EYT’liler için emeklilik yaş hadleri tamamlanana kadar aylıklardan indirim yapılması modeli çok uygun görünmemekte.
(Cumhuriyet - Nergis Şimşek)
