BEİJİNG, 28 Şubat (Xinhua) -- Çin'in Chang'e-6 göreviyle Ay'dan getirdiği örnekler üzerinde yürütülen yeni bir araştırmada Ay'ın oluşumunun ilk evrelerinde tamamen erimiş bir "magma okyanusuyla" kaplı olduğu yönündeki hipotezi destekleyen bulgulara ulaşıldı. Örnekler, Ay'ın kökeni ve evriminin anlaşılması yönünde kritik kanıtlar sunuyor.
Çin Ulusal Uzay İdaresi'nin organizasyonuyla bir araya gelen ortak araştırma ekibinin liderliğinde yürütülen araştırma Science dergisinin son sayısında yayımlandı.
2024 yılında gerçekleştirilen Chang'e-6 göreviyle Güney Kutbu-Aitken Havzası'nda yer alan Apollo Havzası'ndan başarılı şekilde 1.935,3 gram Ay malzemesinin getirilmesiyle insanlık ilk kez Ay'ın uzak tarafından örnek almış oldu.
Çin Bilimler Akademisi'ne bağlı Jeoloji Enstitüsü'nün araştırma ekibine araştırmalarını yürütmeleri için 2 gram Chang'e-6 örneği verildi.
Araştırmada Ay'ın hem uzak hem de yakın taraflarından alınan örneklerde bir tür volkanik kaya olan bazaltın bileşiminin benzer olduğu ortaya çıktı. Chang'e-6 örneklerinde bulunan bazalt, temel olarak 2,823 milyar yaşında ve özellikleri Ay'ın magma okyanusu modelini destekliyor. Enstitünün baş araştırmacısı olan Liu Dunyi'ye göre araştırmada, Güney Kutbu-Aitken Havzası'nın oluşmasına neden olan çarpışma olayının, Ay'ın ilk mantosunu değiştirmiş olabileceği yönünde bulgulara ulaşıldı.
Liu'nun verdiği bilgilere göre Ay'da magma okyanusu bulunduğuna yönelik model daha önce Ay'ın yakın tarafından alınan örneklere göre oluşturuldu. Bu model, yeni oluşan Ay'ın, devasa bir magma okyanusu oluşmasına neden olan küresel boyuttaki bir erime sürecinden geçtiğini öngörüyor. Bu okyanusun soğuyup kristalleşmesiyle yoğunluğu az olan maddeler yüzeye çıkarak Ay'ın kabuğunu oluştururken yoğunluğu daha fazla olan maddelerse içe doğru çökerek mantoyu oluşturdu. Birbiriyle uyumsuz elementler açısından zengin olan erimiş durumdaki diğer maddelerse KREEP tabakasını oluşturdu. KREEP, potasyum (K), nadir toprak elementleri (REE) ve fosforu (P) gösteren bir kısaltma.
Ancak uzun yıllar boyunca tüm Ay örneklerinin Ay'ın yakın tarafından alınması nedeniyle model eksik kaldı. "Ay'ın uzak tarafından örnekler olmadıkça bu, parçalarının yarısı eksik bir bilmeceyi çözmek gibiydi" diyen Liu, Chang'e-6 tarafından Ay'ın uzak tarafından toplanan örneklerin bunu değiştirdiğini sözlerine ekledi.
Enstitüde yardımcı araştırmacı olan Che Xiaochao, "Analizlerimiz, KREEP tabakasının Ay'ın uzak tarafında da bulunduğunu gösteriyor. Ay'ın uzak ve yakın taraflarındaki bazalt bileşiminin benzerliği, tüm Ay'da küresel bir magma okyanusunun bulunmuş olabileceğini gösteriyor" dedi.
Chang'e-6 görevinin indiği Güney Kutbu-Aitken Havzası, sıradan bir krater değil. 2.500 kilometre genişliğe ve 13 kilometre derinliğe sahip bu devasa yarığın, 4,3 milyar yıl önce meydana gelen felaket boyutundaki bir asteroid çarpışmasıyla oluştuğunu söyleyen bilim insanlarına göre bu havza, Güneş Sistemi'nin iç bölgesindeki en büyük çarpışma havzası.
Yeni araştırma özellikle Ay'ın yakın ve uzak taraflarından alınan örneklerdeki bazaltın kurşun izotopu evrim yollarının farklı olduğunu ortaya koydu. Bu, Ay'ın farklı bölgelerinin, magma okyanusunun kristalleşmesinden sonra farklı şekillerde evrildiği anlamına geliyor. Ekipteki diğer bir kıdemli araştırmacı olan Long Tao'ya göre Güney Kutbu-Aitken Havzası'nı oluşturan çarpışma başta olmak üzere dev çarpışma olayları, Ay'ın mantosunun fiziksel ve kimyasal özelliklerini değiştirmiş olabilir.
Long, "Başka bir deyişle Ay, bir zamanlar küresel bir magma okyanusuyla kaplıydı, ancak daha sonra asteroid bombardımanı Ay'ın uzak ve yakın taraflarında farklı evrim süreçlerinin ortaya çıkmasına neden oldu" diye açıkladı.
Long, "Ay'ın çarpışma tarihinin incelenmesi, Dünya'nın tektonik faaliyetlerle gizlenen geçmişini de anlamamıza yardımcı olacaktır" diye ekledi.