Akaryakıt fiyatları kişisel seyahatten lojistiğe yaşamın hemen her alanını etkiliyor. Bu durum gıda, elektrik ve ısınma masraflarının artmasına yol açtı.
Bu artışlar dünya çapında gösterilerle karşılandı. Barışçıl protestolarda bir araya gelen ve hükümetleri eleştiren insanlar temel ihtiyaçların daha ucuz ve herkes için erişilebilir hale gelmesini istiyor.
Bazıları bunun için yüksek bir bedel ödemek zorunda kaldı bile.
16 yaşındaki Hatice Bah, kaza kurşunuyla vurulduğunda evinin ön verandasında duruyordu. Hatice, Sierra Leone'nin başkenti Freetown'ın doğusundaki evinden sadece birkaç metre ötede toplanan ve bir süredir artan yakıt fiyatlarını protesto eden kalabalığı izliyordu.
Ancak 10 Ağustos'ta protesto şiddete dönüştü. Polis protestoculara karşı silah açtı ve bir kurşun genç Hatice'ye isabet etti. Yere yığıldı ve kısa süre içinde can verdi.
Annesi Maria Sesay, kızının ölümünü hâlâ kabullenemediğini anlatıyor. Ortaokul öğrencisi olan Hatice'nin annesi hayalinin bir gün hemşire olmak olduğunu söylüyor:
‘Çok üzgünüm bu yaşına kadar kızımı büyütmek için çok mücadele ettim ama şimdi artık yok. Büyük bir acı içindeyim.’
Akaryakıt fiyatlarının rekor kırmasıyla tetiklenen tepkiler bu küçük batı Afrika ülkesinde yıllardır görülmemiş büyüklükte protestolara yol açtı.
Ağustos ayında başkent Freetown'da yaşanan şiddetli çatışmalarda 5 polis memuru dahil 25 kişi öldü.
Yakıt fiyatları ürünlerin taşınmasının maliyetini de yukarı çektiği için gıda fiyatlarını da artırıyor. Yakıt fiyatları Mart ayından Temmuz ayına kadar litre başına 12 bin leoneden 22 bin leoneye çıkarak rekor kırdı.
Temmuz ayında Sierra Leona Merkez Bankası banknotlarından üç sıfırı sildi ve enflasyonun zayıflattığı para birimine taze güven aşılamaya çalıştı.
Şehirdeki protestolar, sokağa çıkma yasağı ilan edilmesi ve internetin kesilmesiyle durduruldu.
Sierra Leone'nin Devlet Başkanı Julius Maada Bio protestoların hükümetine karşı yapılmış bir darbe girişimi olduğunu açıkladı ancak BBC'ye konuşan çok sayıda protestocu yükselen yaşam masraflarına karşı ayaklandıklarını söyledi.
Dünya genelinde çatışma verilerini tutan Silahlı Çatışma Lokasyonu ve Olay Verileri Projesi'nin verilerini inceleyen BBC, bu yılın ilk dokuz ayında 90'dan fazla ülkede ve bölgede petrol fiyatlarından kaynaklanan protestolar düzenlendiğini buldu.
Bu ülkelerin üçte birinde 2021'de yakıt fiyatlarıyla ilgili bir protesto yaşanmamıştı.
İSPANYA'DA SADECE MART'TA 335 PROTESTO DÜZENLENDİ
Örneğin 2021'de akaryakıt fiyatlarıyla bağlantılı tek bir eylemin yaşanmadığı İspanya'da sadece Mart'ta 335 protesto düzenlendi.
Son 9 ayda protestoların görülmediği tek bir ülke bile yok. Endonezya'da bu yıl yakıt fiyatları nedeniyle 400 gösteri yapıldı. 2021'de bu sayı 19'du.
Geçen yıl sadece 2 protesto düzenlenen İtalya'da yılın ilk sekiz ayında 200 gösteri yapıldı.
Ekvador'da sadece Haziran ayında 1000'den fazla protesto düzenlendi. Güvenlik ve istihbarat servisi Dragonflay'ın istihbarattan sorumlu yürütme kurulu üyesi Henry Wilkinson, protestoların şaşırtıcı yerlerde gerçekleştiğini söylüyor:
‘Eylemlerin sıra dışı, normalde eylemlerin görülmediği yerlere kaydığını görüyoruz. Ukrayna savaşının bu duruma büyük bir etkisi oldu. Anlaşmazlığın çözümü, küresel krizi önemli ölçüde rahatlatacaktır.’
FİYATLAR NEDEN ARTIYOR?
Ukrayna'daki savaş, küresel yakıt fiyatlarını artıran faktörlerden sadece biri. Pandeminin başlangıcında ham petrol fiyatlarının düşük olması, talebin düşük olmasından kaynaklanıyordu. Ancak hayat ‘normale’ dönüp enerji talebi yükseldikçe fiyatlar yükseldi.
ABD doları sterlin, euro, Çin yuanı ve Japon yeni gibi para birimlerine karşı tüm zamanların en yüksek seviyesinde.
Petrol ticaretinde ABD doları kullanılıyor. Dolar karşısındaki zayıf yerel para birimleri için yakıt gittikçe daha da pahalı hale geldi.
Bunların yanında Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte Rusya'dan petrol ithalatına getirilen sınırlamalar diğer üreticiler için petrol talebini artırdı. Bu durum daha yüksek fiyatlarla sonuçlandı.
EKONOMİK ÇÖKÜŞTEN POLİTİK ÇÖKÜŞE
Akaryakıt fiyatları nedeniyle sivil protestoların düzenlendiği 92 ülke ve bölge arasında, Gotabaya Rajapaksa hükümetini deviren Sri Lanka uluslararası manşetlere çıkmıştı.
Asya kıtasındaki en yüksek enflasyon oranlarından birine sahip olan Sri Lankalılar, yakıt, gıda ve ilaç fiyatları artmaya devam ederken büyük bir yaşam maliyeti krizi yaşıyor.
48 yaşındaki Wimala Dissanayaka, Sri Lanka'nın başkenti Colombo'nun üst sınıf bir banliyösünde bir sebze tezgahı işletiyor. Ailesinin artık kıt kanaat geçindiğini söylüyor:
‘Fiyatlar tavan yaptı. Hayat gittikçe daha pahalı hale geliyor ama gelirimiz değişmiyor.’ diyor ve ekliyor:
‘Üç çocuğum var ve otobüs ücretleri o kadar çarpıcı bir şekilde arttı ki, şimdi okula gitmek çocuk başına 100 rupi (0,27 dolar) tutuyor. Yani, her üçü için de her gün 600 rupi (1,65$ dolar ) veriyorum.’
Wimala, ürünlerini pazara taşıdığı kamyoneti için benzin almaya gücünün yetmediğini söylüyor. Bunun yerine toplu taşımaya yönelmesi veya diğer satıcılarla ortak sevkiyat yapması gerekiyor.
Wimala, ‘Fiyatlar çok pahalı, müşterilerim de fazla para harcamak istemiyor. Eskiden 500 gram ya da bir kilogram sebze alabilen insanlar şimdi 100 gram ya da 250 gramla yetiniyorlar. Araba ya da motorsikletle gelenler de şimdi ya yürümek ya da bisiklet kullanmak zorunda.’
PROTESTOLARDA 80'DEN FAZLA KİŞİ ÖLDÜ
Dünyanın dört bir yanında hükümetler, ülkelerindeki ekonomik krize çözüm bulmaya çalışırken protestolar da sürüyor. Ama bazıları bunun için daha ağır bir fatura ödüyor.
BBC araştırması, son dokuz ayda, Arjantin, Ekvador, Gine, Haiti, Kazakistan, Panama, Peru, Güney Afrika ve Sierra Leone'dekiler dahil akaryakıt fiyatlarına yönelik protestolar nedeniyle 80'den fazla kişinin hayatını kaybettiğini tespit etti.
Freetown'da sokaklara yeniden sükunet hakim. Çoğu satıcı yeniden mağazalarına döndü. Ama Hatice'nin babası Abdul ve tüm ailesi için hayat bir daha asla eskisi gibi olmayacak:
‘Kızım çok umut verici bir çocuktu. Artık yok.’
(BBC Türkçe)